Các nguyên nhân gây ra tình trạng ho khan | Dược Bình Đông－Dược Bình Đông

Tham vấn: Lương y Nguyễn Thành Hiếu cố vấn chuyên môn tại Dược Bình Đông

Bệnh ho khan – hiện tượng ho không tạo ra đờm hay chất nhầy – thường khiến người bệnh cảm thấy kiệt sức, khó chịu và đôi khi bối rối về sức khỏe của mình. Đây không chỉ là một triệu chứng đơn lẻ mà còn có thể phản ánh nhiều vấn đề khác nhau, từ các rối loạn y khoa bên trong đến những tác nhân từ môi trường sống. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giải thích kỹ lưỡng các nguyên nhân ho khan phổ biến, giúp bạn nhận diện chính xác và áp dụng các biện pháp phòng ngừa, điều trị phù hợp để duy trì sức khỏe ổn định.

1. Các yếu tố y khoa gây ho khan

1.1. Cảm cúm thông thường – Tác nhân thường gặp

Cảm cúm thông thường là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây ho khan, đặc biệt khi hệ miễn dịch suy yếu do thời tiết lạnh hoặc căng thẳng kéo dài. Virus hoặc vi khuẩn xâm nhập vào đường hô hấp, gây kích ứng niêm mạc và dẫn đến những cơn ho không kèm chất nhầy. Người bệnh thường cảm thấy mũi nghẹt, hắt hơi liên tục và cơ thể mệt mỏi. Nếu không được nghỉ ngơi đầy đủ hoặc hỗ trợ bằng các biện pháp như uống đủ nước, giữ ấm cơ thể, ho khan có thể kéo dài hàng tuần, làm gián đoạn sinh hoạt và giảm hiệu suất làm việc. Tình trạng này đôi khi còn dẫn đến viêm họng hoặc viêm phế quản nếu không được xử lý kịp thời.

1.2. Hen phế quản mãn tính – Rối loạn hô hấp lâu dài

Hen phế quản mãn tính là một rối loạn kéo dài khiến đường hô hấp bị viêm và co thắt bất thường, gây ra những cơn ho khan dai dẳng. Triệu chứng thường bùng phát khi thời tiết thay đổi, khi tiếp xúc với khói bụi, phấn hoa hoặc vào ban đêm khi nằm nghỉ. Người bệnh còn cảm thấy ngực bị siết chặt, hơi thở ngắn và khó chịu kéo dài, đôi khi kèm theo tiếng rít khi thở. Nếu không được kiểm soát bằng thuốc giãn phế quản hoặc tránh các tác nhân kích thích, hen phế quản có thể làm tổn thương phổi nghiêm trọng, ảnh hưởng đến khả năng vận động và chất lượng giấc ngủ.

1.3. Viêm xoang mãn tính – Ảnh hưởng từ dịch nhầy

Viêm xoang mãn tính xảy ra khi các hốc xoang bị tắc nghẽn bởi dịch nhầy đặc, khiến người bệnh không thể thở qua mũi một cách bình thường. Khi ngủ, việc hít thở bằng miệng làm cổ họng khô rát, gây ho khan, đặc biệt vào giờ khuya. Dòng chảy ngược của dịch nhầy xuống họng còn làm tăng cảm giác ngứa ngáy và khó chịu, khiến ho kéo dài nếu không được làm sạch bằng cách xịt rửa mũi hoặc điều trị bằng thuốc. Tình trạng này thường nặng hơn ở những người sống trong môi trường ẩm ướt hoặc tiếp xúc với không khí ô nhiễm, đòi hỏi sự can thiệp y tế để giảm triệu chứng.

1.4. Dị ứng mũi kéo dài – Phản ứng với môi trường

Dị ứng mũi kéo dài xuất phát từ sự nhạy cảm của cơ thể với các yếu tố như phấn hoa, lông động vật, bụi nhà hoặc thay đổi nhiệt độ đột ngột. Người bệnh thường bị ngứa mũi dữ dội, chảy nước mũi không ngừng và ho khan do cổ họng bị kích ứng bởi phản ứng dị ứng. Nếu không tránh được các tác nhân này, triệu chứng có thể kéo dài hàng tháng, gây mệt mỏi kéo dài và suy giảm sức khỏe. Những người có cơ địa dị ứng thường dễ gặp tình trạng này hơn, đặc biệt trong mùa hoa nở hoặc khi sống ở khu vực nhiều bụi, cần sử dụng khẩu trang hoặc thuốc kháng histamine để kiểm soát.

1.5. Viêm thanh quản mãn tính – Tổn thương vùng họng

Viêm thanh quản mãn tính thường xảy ra khi người bệnh sử dụng giọng nói quá mức, bị nhiễm trùng hoặc hít phải không khí chứa chất kích ứng như khói bụi. Khi đó, cổ họng trở nên khô nóng, ngứa ran và gây ho khan liên tục. Nếu không được nghỉ ngơi hoặc điều trị bằng cách ngậm viên giảm ho, súc miệng nước muối, tình trạng này có thể dẫn đến giọng nói khàn đặc, thậm chí mất khả năng phát âm tạm thời. Những người làm nghề phải nói nhiều, như giáo viên hoặc ca sĩ, thường có nguy cơ cao hơn nếu không bảo vệ cổ họng bằng cách uống đủ nước và hạn chế nói to.

1.6. Viêm phế quản mãn tính – Tắc nghẽn đường thở

Viêm phế quản mãn tính khiến các ống phế quản bị viêm và sinh ra chất nhầy dày, dẫn đến ho khan hoặc ho kèm đờm để làm thông thoáng đường thở. Người bệnh thường cảm thấy hơi thở nặng nề, đau vùng ngực và cơ thể suy nhược kèm theo sốt nhẹ kéo dài. Nếu không được xử lý sớm bằng thuốc kháng viêm hoặc thay đổi lối sống, bệnh có thể tiến triển thành mãn tính, khiến bị ho khan trở thành một phần thường trực trong cuộc sống. Tình trạng này thường gặp ở những người tiếp xúc lâu dài với khói bụi hoặc có tiền sử hút thuốc, đòi hỏi sự kiên trì trong điều trị.

1.7. Ho gà mãn tính – Nguy cơ từ vi khuẩn

Ho gà mãn tính, do vi khuẩn Bordetella Pertussis gây ra, tấn công đường hô hấp và gây viêm nhiễm nghiêm trọng. Người bệnh phải chịu những cơn ho khan dữ dội kéo dài từng đợt, thường kèm theo cảm giác đau nhức toàn thân, nôn mửa hoặc mắt đỏ do áp lực khi ho. Đây là một tình trạng đặc biệt nguy hiểm ở trẻ em, đặc biệt nếu không được tiêm phòng đầy đủ, cần được điều trị bằng kháng sinh và theo dõi y tế chặt chẽ để tránh biến chứng như suy hô hấp hoặc tổn thương não.

1.8. Ung thư phổi giai đoạn sớm – Dấu hiệu nghiêm trọng

Ung thư phổi giai đoạn sớm là một nguyên nhân nghiêm trọng gây ho khan kéo dài, thường gặp ở những người có tiền sử hút thuốc hoặc tiếp xúc lâu dài với chất độc hại như amiăng, khí radon. Ngoài ho khan, người bệnh còn có thể gặp các triệu chứng như hơi thở yếu dần, sụt cân không kiểm soát hoặc thỉnh thoảng ho ra máu đỏ tươi. Đây là tín hiệu cần kiểm tra y tế ngay lập tức bằng chụp X-quang hoặc CT ngực để phát hiện và xử lý sớm, tránh hậu quả nguy hiểm như di căn hoặc suy hô hấp toàn phần.

1.9. Trào ngược dạ dày mãn tính – Tác động từ tiêu hóa

Trào ngược dạ dày mãn tính xảy ra khi axit từ dạ dày tràn lên thực quản, kích thích phản xạ ho và gây ho khan kéo dài. Người bệnh thường cảm thấy nóng rát vùng ngực, ợ hơi có vị chua và giọng nói thay đổi do tổn thương niêm mạc họng. Nếu không điều chỉnh chế độ ăn uống – như tránh đồ chua, cay, hoặc ăn quá no trước khi ngủ – hoặc thay đổi tư thế nằm, tình trạng này có thể kéo dài, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm đường hô hấp trên và tổn thương thực quản.

1.10. Các bệnh phổi khác – Phạm vi đa dạng

Ngoài các rối loạn trên, ho khan còn liên quan đến các bệnh như lao phổi, viêm phổi kéo dài hoặc suy tim gây phù phổi. Những vấn đề này làm cản trở luồng khí trong phổi, gây ho khan kèm theo các dấu hiệu như sốt kéo dài, giảm cân bất thường hoặc đau ngực âm ỉ. Lao phổi, ví dụ, có thể gây ho khan kèm mồ hôi đêm và sốt về chiều, đòi hỏi xét nghiệm đờm hoặc chụp phổi để chẩn đoán. Việc thăm khám sớm và điều trị đúng cách là yếu tố quan trọng để kiểm soát những bệnh lý này.

1.11. Thiếu tân dịch cơ thể – Mất cân bằng nội tại

Thiếu tân dịch cơ thể – chất lỏng cần thiết để duy trì độ ẩm cho niêm mạc – khiến cổ họng khô rát, dẫn đến ho khan thường xuyên. Người bệnh thường cảm thấy khát nước liên tục, da khô ráp, môi nứt nẻ và đi tiểu ít hơn bình thường. Tình trạng này thường gặp ở những người không uống đủ nước, làm việc trong môi trường khô nóng hoặc sử dụng điều hòa quá mức, đặc biệt vào mùa đông khi không khí thiếu độ ẩm. Uống nước đều đặn và tăng độ ẩm không gian sống có thể giúp cải thiện đáng kể.

2. Các yếu tố môi trường gây ho khan

2.1. Tiếp xúc khói thuốc lá – Nguy cơ từ thói quen

Tiếp xúc khói thuốc lá, dù là người hút trực tiếp hay thụ động, là một trong những nguyên nhân chính gây ho khan. Các chất độc trong khói thuốc như nicotine và hắc ín làm tổn thương niêm mạc phổi và họng, dẫn đến những cơn ho kéo dài với mức độ từ nhẹ đến nghiêm trọng. Nếu không hạn chế tiếp xúc, người bệnh có nguy cơ mắc các bệnh phổi mãn tính như viêm phế quản hoặc ung thư phổi, đặc biệt ở những người sống trong môi trường khói thuốc lâu dài. Cai thuốc hoặc tránh xa khu vực có khói là biện pháp cần thiết để giảm nguy cơ.

2.2. Không khí ô nhiễm – Tác động từ môi trường sống

Không khí ô nhiễm, chứa bụi siêu mịn, khí thải công nghiệp, nấm mốc hoặc các hạt phấn hoa, có thể gây kích ứng đường hô hấp và dẫn đến ho khan. Ngoài ra, thời tiết lạnh khô hoặc không khí thiếu độ ẩm cũng làm niêm mạc họng bị khô, khiến ho xuất hiện thường xuyên hơn. Những người sống ở khu vực đô thị đông đúc, gần đường lớn hoặc khu công nghiệp thường dễ gặp tình trạng này hơn, đặc biệt khi không sử dụng khẩu trang bảo vệ hoặc máy lọc không khí. Sử dụng khẩu trang chống bụi mịn và giữ độ ẩm trong nhà là cách hiệu quả để hạn chế ảnh hưởng.

Tổng kết

Ho khan có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, từ các yếu tố y khoa như cảm cúm, hen phế quản, ung thư phổi đến các yếu tố môi trường như khói thuốc lá và không khí ô nhiễm. Việc hiểu rõ những lý do này không chỉ giúp bạn giảm bớt khó chịu mà còn ngăn ngừa những nguy cơ tiềm ẩn cho sức khỏe. Nếu ho khan kéo dài quá 5 ngày hoặc kèm theo các dấu hiệu như khó thở, sụt cân nhanh, hãy đến cơ sở y tế để kiểm tra ngay. Hãy lắng nghe cơ thể và hành động kịp thời để giữ gìn sức khỏe lâu dài!